کارگاه آموزشی «زخم و پانسمان های نوین» توسط خانم دکتر پور غزنین از اساتید دانشکده پرستاری و مامایی مشهد و آقای عمرانی کارشناس زخم در بهداشت و درمان صنعت نفت شمال شرق به منظور آشنایی با شیوه های نوین پانسمان برگزار شد که خلاصه ای از این مطالب آموزشی از نظر می گذرد:
پوست از لایه های اپیدرم، درم و هیپودرم تشکیل شده است. اپیدرم بخش سطحی و نازکتر پوست و متشکل از بافت اپی تلیال است. درم بافت همبند فیبروالاستیک، حاوی رشته های کلاژن و سایر پروتئین ها است. کلاژن 70 درصد در ترمیم زخم ها نقش دارد. هیپودرم بافت چربی و پیوندی پوست است.
زخم های حاد و مزمن
زخم حاد: زخمی که در اثر تروما یا عامل شیمیایی بوجود آمده مانند برش جراحی و دوره بهبودی آن کمتر از 6 هفته است.
زخم مزمن: وقتی که بهبود زخم در زمان مورد انتظار به پایان نرسد و یا روند بهبودی زخم کند شده و به تاخیر افتد.
زخم فشاری ( گاهی زخم بستر هم گفته می شود): ضایعه ای است که در پوست و بافت های زیرپوستی و بر اثر فشار ممتد و طولانی مدت بر پوست ایجاد می شود. که موقعیت هایی همچون سکته مغزی، خونریزی گوارشی، جراحی های ارتوپدی، اختلالات نورولوژیک، بیماری های عروقی محیطی، صدمات نخاعی و سابقه قبلی وجود زخم فشاری را افزایش می دهد.
زخم دیابتی
عروقی یا وسکولار
وریدی: بیشتر در ساق پا، شکل زخم نامنظم، ترشح زیاد، گرم، ادم دارد، مو دارد، رنگ پوست تیره به دلیل رسوب هم، در صورت الویت پا درد تسکین پیدا می کند. درمان اصلی بانداژ فشاری است.
شریانی: بیشتر در اندام تحتانی، شکل زخم منظم، ترشح کم، بیس عروقی ضعیف، سرد، ادم ندارد، پوست براق و بدون مو، در صورت الویت پا به شدت دچار درد می شود. درمان اصلی انژیوگرافی و انژیوپلاستی.
تشخیص اختلالات شریانی: چک نبض های پا، چک ABI، سونوی داپلر و MRI در صورت مشاهده زخم در پا اولین اقدام ارجاع به پزشک متخصص عروق است.
نوروپاتی (آسیب عصبی)
اعصاب حسی: بیمار حس ندارد، متوجه زخم نمی شود و زخم تشدید می شود.
اعصاب حرکتی: دفورمیتی استخوانی، معمولا همراه با کالوس(پنبه) مثل پای شارکو
اعصاب اتونومیک: فعالیت غدد تحت تاثیر و در نتیجه خشک، ترک کف پا و شکننده شدن پوست
علایم عفونت
افزایش میزان اگزودا، سلولیت، بوی بد، تب، تشکیل آبسه، افزایش سایز زخم، تاخیر در درمان زخم، حال نامساعد بیمار، بافت گرانوله تیره و کدر، شکنندگی بافت گرانوله
تشخیص آزمایشگاهی: بیوپسی، اسپیریشن اگزودا و سواپ
درمان: آنتی بیوتیک تراپی، شستشوی موثر، محصولات انتی سپتیک
شرایط زخم ها
مرحله ترمیم، نوع زخم، میزان اگزودا، شکل زخم(حفره دار بودن)، عفونت، شرایط پوست اطراف زخم، محل و اندازه زخم همه در بررسی شرایط زخم مورد توجه است.
انتخاب پانسمان مناسب توسط درمانگر مسلط به درمان زخم و با توجه به شرایط بیمار و زخم بسیار اهمیت دارد و ما باور داریم که مراقبت از زخم چیزی فراتر از پانسمان است.
اثر کمبود مواد بر ترمیم زخم
پروتئین: کاهش عملکرد wbc و ساخت مواد بیولوژیک، کلاژن و پروتئوگلیکانها
ویتامین C: کاهش تولید کلاژن و اتصالات عرضی، تخریب مجدد زخم های ترمیم شده
ویتامین A: اختلال در تولید کلاژن و اتصالات عرضی، کاهش سرعت اپیتالیزاسیون
روی: کاهش آزاد سازی VA و اپیتالیزاسیون، کاهش تولید کلاژن
آهن: کاهش تولید کلاژن و اتصالات عرضی و اختلال در تقسیم سلولی
مس: اختلال در تولید کلاژن و اتصالات عرضی
کلسیم: اختلال در بازیابی کلاژن
یک فرد سالم 80 کیلویی باید روزانه 80 گرم پروتئین دریافت کند حال اگر این فرد زخم داشته باشد برای سنتز کلاژن به 180 گرم پروتئین نیاز دارد.
برخی از انواع پانسمان های نوین
ژل
90 تا 95 درصد از آب تشکیل شده و حاوی مقداری ژلاتین است که برای حفظ قوام نیاز به پانسمان دارد.
اندیکاسیون: روی بافت های نکروز و اسلاف برای هیدارته کردن، تاندن و استخوان اسکیوز
کنتراندیکاسیون: زخم های پر ترشح
فیلم
پانسمان های چسب شفاف نیمه تراوا هستند اجازه عبور بخار آب را می دهند و مانع لیچ و افتادگی شده و به صورت اولیه و ثانویه استفاده می شوند.
اندیکاسیون: استیج 1 جلوگیری از Sheaing & friction
کنتراندیکاسیون: زخم های دارای ترشح متوسط، زیاد، غلیظ و عفونی
هیدروکلوئید
ماتریکسی از CMC، پکتین و چسب، تشکیل ژلاتین روی زخم و حفظ محیط مرطوب، در زخم های مستعد عفونت منع مصرف دارد و در خراشیدگی ها و زخم های درجه 1 و 2 و ترشح بسیار کم تا کم استفاده می شود.
اندیکاسیون: زخم های با ترشح کم ، زخم های استیج 1 و 2، خراشیدگی ها و ...
کنتراندیکاسیون: در افراد با سیستم ایمنی ضعیف، خظر لیج افتادگی دارد. تاندون و استخوان اکسپوز
آلژینات ها
ماده موثر الژنیک اسید است از جلبک دریایی گرفته شده و با تحریک فیبروبلاستها در روند بهبود اثر می گذارد، پرکننده است. در زخم های با ترشح متوسط تا زیاد استفاده می شود. در تاندون و استخوان اکسپوز منع مصرف دارد. نباز به پانسمان ثانویه دارد، تشکیل ژل در بستر زخم
اندیکاسیون: در زخم های فنجانی بدون سینوس با انتهای مشخص و قابل شستشو و روی بافت گرانوله به صورت اولیه
کنتراندیکاسیون: در زخم هایی با انتهای نامشخص، استخوان و تاندون اکسپوز
هیدروفایبر
پانسمان پد جاذب که بعد از جذب ترشحات به صورت ژلاتینی درآمده از زخم راحت خارج می شود و نیاز به پانسمان ثانویه دارد.
فوم ها
پدهای جاذب ترشحات در زخم های ترشح متوسط تا زیاد به صورت اولیه و ثانویه استفاه می شود. دو سطح هیدروفیلیک و هیدروفوبیک دارد، انواع مختلفی دارد انتی میکروبیال، چسب دار و...
اندیکاسیون: زخم های با ترشح متوسط تا زیاد، مرحله اپیتلیزاسیون اولیه و جاذب به صورت ثانویه
پانسمان های فوق جاذب
پدهای ساده و فوق جاذب هستند که حجم زیادی از اگزودا را در خود جای می دهند، ارزان و مقرون به صرفه هستند و معمولا به صورت پانسمان ثانویه استفاده می شوند و ظاهری شبیه به پوشک بچه دارند.
کلاژن
از جنس کلاژن طبیعی، در زخم های متوقف شده استفاده دارد و منع مصرف در زخم های عفونی دارد.
